Robbert Recourt is samen met Dirk Plat, Jozé ten Have en Isis Dijkstra naar het Utrechtse stadshuis getogen, in een poging gehoor te vinden voor zijn zorgen over de snelle, ondemocratische uitrol van smart city Utrecht door de gemeente van burgemeester Sharon Dijksma. ‘Troubadour’ Recourt heeft een eigen versie van het bekende lied Utrecht mijn stadsie gemaakt en brengt het ten gehore in de hal van het gemeentehuis. “Als ik boven op de Dom sta, kijk ik even naar benee. Dan zie ik mijn oude stadsie, verkocht aan ’t SDG. Vrijheid mag u strakjes dromen. Waar u gaat of waar u staat, iedereen wordt opgenomen, door een camera op straat.”
Een paar gemeenteraadsleden horen het versje schijnbaar laatdunkend aan, waarna ze teruglopen naar de zaal om de vergadering te hervatten. Een inhoudelijke reactie blijft uit. “Persoonlijk aanschrijven helpt”, zegt een raadslid nog. Dijkstra reageert: “Maar dat heb ik gedaan hè, niemand heeft gereageerd. We willen jullie gewoon een paar vragen stellen.” Een raadslid reageert. “Komt goed. Dank jullie wel.”
De vier actievoerders, allen woonachtig in de provincie Utrecht, zijn zich uit gaan spreken na een lezing over smart city’s van onderzoekster en burgeractivist Maartje van den Berg. Ze kwamen erachter dat Utrecht ook in een transitie naar 10-minutenstad zit. “Utrecht zal worden opgedeeld in zeven deelgebieden”, vertelt Dijkstra. “Je leeft dan eigenlijk in een soort bubbel. Er komen deelauto’s, voetgangers gaan voor, fietsers en het OV worden gestimuleerd en als je dan toch nog een eigen auto hebt, moet je die in een hub neerzetten.”
Het viertal ziet het voorval op het stadhuis als een bevestiging van wat ze al dacht: burgers hebben niks te zeggen. Zelfs nu, met een zelfgemaakt lied, een marktkraampje en folders in het stadhuis, zijn de raadsleden quasigeïnteresseerd, omdat het nou eenmaal hoort bij hun functie. “Je zou mogen hopen dat volksvertegenwoordigers geïnteresseerd zijn in de zorgen van hun inwoners, maar hun eigen agenda heeft blijkbaar voorrang”, aldus Dijksta. “Slechts twintig van de 35.000 inwoners van Utrecht Overvecht zijn bevraagd over de omgevingsvisie. Sommige waren het er niet mee eens, maar het college legt de bezwaren naast zich neer.”
Er zijn deze dag meerdere bewoners naar het stadshuis gekomen. Allen vrezen dat slimme lantaarnpalen, zebrapaden en ander ‘smart straatmeubilair’ een inbreuk op hun privacy vormen en dat de straling die vrijkomt van het benodigde 5G-netwerk ook nog eens slecht is voor hun gezondheid. “Een smart city tast de leefomgeving en de gezondheid aan”, stelt Annemieke Stijlaart-Visscher (46) uit Maartensdijk. “Mijn schrikbeeld is een ontzuilde maatschappij, waarin het gaat om angst en controle boven vertrouwen en natuurlijk leven. Robotica gaat steeds verder. Ik ben bang dat in de toekomst alles wordt gecontroleerd vanuit algoritmes.” Ze voelt zich geroepen om in actie te komen. “Je moet de keuze maken ergens voor te gaan staan en mensen bewust te maken.”
Mohamed Lalouchi (35), is een “betrokken wijkbewoner” uit Utrecht Overvecht, die eveneens de gang naar het bestuurscentrum van de stad maakte. Volgens Lalouchi worden slimme lantaarnpalen, zebrapaden en andere smart innovaties bewust ingezet in wijken waar veel moslims wonen, zoals Overvecht en Kanaleneiland. Zijn toon is fel. “Elke keer zijn er gekke, nieuwe projecten in wijken met veel Turken en Marokkanen. De gemeente haalt het niet in haar hoofd om op de Maliesingel, waar de miljonairs wonen, dat soort ongefundeerde projecten op te zetten. Mensen die veel geld hebben, kunnen een advocaat in de arm nemen. Mensen uit Overvecht en Kanaleneiland, hebben niet voldoende kennis van de wetgeving en de meerderheid heeft een laag inkomen. Daar maakt de gemeente misbruik van.” Het idee voor het smart zebrapad in Kanaleneiland-Zuid zou zijn bedacht door Mohamed-Amine, een 12-jarige jongen met een moslimachtergrond, nadat de gemeente in 2021 in gesprek ging met de wijkbewoners over hoe de wijk veiliger en duurzamer te maken. Het feelgoodverhaal staat uitgebreid in het AD. Lalouchi betwijfelt de authenticiteit ervan. Hij denkt dat dit bedoeld is om de weerstand weg te nemen bij moslimgemeenschap, omdat het één van hen is, een kind nog wel. “Dat is een smerige manier van politiek bedrijven”, vindt hij.
Een van de wenige gemeenteraadsleden die de zorgen van de burgers wel serieus neemt, is Yvonne Hessel van Utrecht Solidair. Aanvankelijk dacht zij dat het wel mee zou vallen met de plannen voor een smart city, maar toen ze zich er meer in verdiepte, schrok ze wakker. “In Overvecht is alles al voorbereid op de 10-minutenstad. Alle faciliteiten die nog ontbreken, moeten er nu komen. Alles zou dan op tien minuten reistijd zijn, zoals school, sport en de supermarkt.” De gemeente Utrecht is bijvoorbeeld van plan driehonderd sociale huurwoningen te slopen om een ‘brede’ middelbare school voor vmbo, havo en vwo uit de grond te stampen. “Zo worden allerlei beslissingen genomen om ervoor te zorgen dat je de wijk niet meer uit hoeft. Overvecht wordt straks een afgesloten wijk”, voorspelt Hessel. Het raadslid woont zelf in de Utrechtse binnenstad en zag dat de klassieke lantaarnpalen, die goed bij monumentale gebouwen pasten, werden vervangen door aluminium exemplaren met felle belichting. Veel bewoners zijn hierover gaan klagen en beweren dat het hun nachtrust grondig heeft verstoord. Hessel kwam er tot haar schrik achter dat veel gemeenten smart lantaarnpalen neerzetten. Ze vreest dat hetzelfde gaat gebeuren met de lantaarnpalen uit haar wijk.
In de twee jaar dat zij in de gemeenteraad zit, loopt zij tegen de nodige frustraties aan. “De gemeenteraad en beleidsmakers zijn bekend met een soort dedain: wij weten wel wat goed is voor de inwoners. Maar intussen doen ze van alles, zonder inspraak van die bewoners.” Ze noemt als voorbeeld de kap van 130 bomen in een groene strook in de wijk Overvecht. “Het college ramt het er gewoon door, ze vormen een blok tegenover de coalitie.” Intussen werd gedaan alsof de bewoners wel degelijk zijn betrokken. “Dat is schijnparticipatie”, besluit Hessel.
