Nikki Sterkenburg is een vrouw met een opmerkelijke loopbaan die begon in de journalistiek. Ze schreef voor Nieuwe Revu, Quote, Vrij Nederland, Follow The Money en Elsevier Weekblad. Bij dat laatste medium maakte ze naam met haar onderzoek naar geradicaliseerde moslims. Twee jaar na haar vertrek bij het weekblad liet ze plots weten te stoppen met de journalistiek. Ze besteedde er 70 procent van haar tijd aan, terwijl het maar 25 procent van haar omzet uitmaakte, zo maakte ze duidelijk. Advies– en onderzoekswerk betaalde veel beter, liet ze weten. “Er zijn ook zoveel andere leuke dingen om te doen waar de vergoeding gewoon vele malen hoger is”, twitterde ze in augustus 2020. “Het gaat hoe dan ook een interessante periode worden.” Journalistiek vakblad VillaMedia vroeg haar naar haar plannen, maar daarover wilde ze niets kwijt. Wel was toen al duidelijk waarnaar haar interesse uitging: een baan bij een staatsveiligheidsdienst. “Ik was een keer bij een conferentie van de AIVD en ik verbaasde me over de hoeveelheid mensen die voor hen zouden willen werken”, verklaarde ze in 2018 in een interview met VillaMedia. “Vroeger wilde je echt niet voor de geheime dienst werken. Het is nu juist een booming business.”
In september 2020 kwam de aap uit de mouw. Sterkenburg trad in dienst bij het ministerie van Justitie en Veiligheid als “wetenschappelijk medewerker”. In maart 2021 verruilde ze die baan voor die van de functies “plaatsvervangend hoofd analyse” en “strategisch analist” bij de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV). Twee maanden later promoveerde ze aan de Universiteit Leiden op onderzoek naar “radicaal – en extreemrechts” in Nederland en bracht ze een boek uit over dit onderwerp onder de titel Maar dat mag je niet zeggen.
Sterkenburg is nu aangesteld als bijzonder hoogleraar onderzoeksjournalistiek aan de VU in Amsterdam. “Als hoogleraar gaat zij twee dagen in de week wetenschappelijk onderzoek doen naar de democratische relevantie van onderzoeksjournalistiek”, zo meldde de Vlaams-Nederlandse Vereniging van Onderzoeksjournalisten (VVOJ) vorige week. “Daarbij is het de ambitie om met deze onderzoeksresultaten de journalistieke praktijk verder te verstevigen en te verankeren.”
Waarom stelt de VU een ambtenaar aan, in plaats van een onderzoeksjournalist om de onderzoeksjournalistiek te onderzoeken? Niet zomaar een ambtenaar: Sterkenburg werkt bij een veiligheidsdienst die meermaals negatief in het nieuws is geweest (zie kader).
Emeritus-hoogleraar journalistiekwetenschap Irene Costera Meijer van de VU, verantwoordelijk voor de aanstelling van Sterkenburg, reageerde niet op vragen van De Andere Krant.
Afgelopen vrijdag trad Sterkenburg voor het eerst in haar nieuwe functie publiekelijk op tijdens een conferentie over onderzoeksjournalistiek in Rotterdam. Ze sprak daar op uitnodiging van de Vereniging van Onderzoeksjournalisten (VVOJ). Wat vindt het bestuur van de VVOJ ervan dat een hoge NCTV-ambtenaar wordt aangesteld door een universiteit om de onderzoeksjournalistiek te gaan onderzoeken? Evert de Vos, die zijn voorzitterschap van de VVOJ combineert met het chefredacteurschap van weekblad de Groene Amsterdammer, wenste die vraag niet te beantwoorden. Op X retweette hij een bericht van Sterkenburg waarin ze liet weten “blij, dankbaar en trots” te zijn. De Vos lijkt geen negatieve associatie te hebben met de NCTV. Op zijn redactie was een journalist actief, Robert van der Noordaa, die op zijn X-account trots toonde dat hij een “erepenning” had ontvangen van de NCTV. “Als erkenning en waardering voor mijn werk.”
Ook secretaris Thomas Bruning van de Nederlandse Vereniging van Journalisten (NVJ) wilde niet reageren. Wel heeft hij meermaals duidelijk gemaakt het schadelijk te vinden voor het aanzien van de journalistiek als journalisten werk verrichten voor inlichtingendiensten. “Onze boodschap is je niet in te laten met veiligheidsdiensten, want je bent je geloofwaardigheid kwijt”, aldus Bruning in 2019 op NPO Radio 1. Tegen de NOS zei hij in 2024: “Als journalist moet je je nooit voor het karretje van de overheid laten spannen, dan ben je je geloofwaardigheid kwijt. Maar het is ook kwalijk dat de overheid niet beseft dat journalisten alleen kunnen functioneren als ze onafhankelijk zijn.” Weliswaar werkte Sterkenburg tijdens haar NCTV-dienstverband niet tegelijk als journalist, maar is zij met haar NCTV-achtergrond de juiste persoon om namens een universiteit de onderzoeksjournalistiek te onderzoeken?
Roger Vleugels, die ruim 35 jaar journalisten adviseerde over het opvragen van overheidsdocumenten via de Wet openbaarheid van bestuur (Wob) en diens opvolger Wet open overheid (Woo), toont zich ontstemd over de benoeming en over de manier waarop deze is ontvangen in journalistiek Nederland. “Beste VVOJ en journalisten die het top vinden dat Nikki Sterkenburg, medewerker van de illegale inlichtingendienst NCTV, hoogleraar onderzoeksjournalistiek wordt: Ooit was de regel dat je als journalist wegblijft, al is het maar om je bronnen te beschermen, bij inlichtingendiensten”, twitterde hij.
Cees van den Bos, die veel onafhankelijk onderzoek deed naar de rol die de NCTV heeft gespeeld tijdens de coronacrisis, stelt dat de benoeming van Sterkenburg past binnen een breder patroon. “De NCTV onderhoudt banden met verschillende universiteiten, vooral die van Leiden.” In dit verband verwijst hij naar de in Den Haag gevestigde denktank The International Centre for Counter-Terrorism (ICCT). Deze brengt rapporten uit over extremistische dreigingen in opdracht van onder meer de NCTV. Binnen het ICCT werken onderzoekers van Universiteit Leiden samen met onderzoekers van de Universiteit van Amsterdam en het door de Rijksoverheid gefinancierde Instituut Clingendael. Tussen de ICCT en Universiteit Leiden zou ook een draaideurconstructie bestaan. “Als je mensen onderzoekt, zie je dat sommige voor zowel Leiden als de ICCT werken of hebben gewerkt.” De samenwerking van de NCTV met universiteiten werkt in het voordeel van de NCTV, denkt Van den Bos. “Ze geven hiermee een zekere wetenschappelijke legitimiteit aan hun beleid en aan hun bestaansrecht.”
.
