De lijst maakt het mogelijk dat tijdens de volgende legislatuur een staatshervorming plaatsvindt, maar effent ook het pad voor een modernisering van de Grondwet en voor de verankering van een aantal grondrechten. Dat hebben premier Alexander De Croo en de bevoegde ministers Annelies Verlinden (CD&V) en David Clarinval (MR) bekendgemaakt na afloop van de vergadering van het kernkabinet.
Het heeft wat voeten in de aarde gehad, maar de regering-De Croo is het dan toch eens geraakt over de artikelen van de Grondwet die wat haar betreft de volgende legislatuur mogen worden aangepakt. Voor alle duidelijkheid: het is wel degelijk het volgende parlement dat die artikelen dan nog effectief moet aanpassen, waarvoor dan ook nog een tweederdemeerderheid nodig is. En dat hangt dus af van het resultaat van de verkiezingen van 9 juni.
Premier De Croo had het over “een ambitieuze verklaring”. Ze bouwt voort op de vijf artikelen waarover de regering het in 2021 al eens was geraakt. Twee daarvan hadden betrekking op de procedure om de uitslag van de verkiezingen geldig te verklaren. Ons land was daarvoor door de rechters in Straatsburg op de vingers getikt omdat het de parlementsleden zelf zijn die hun eigen verkiezingen geldig verklaren, zonder vorm van beroep. Daar kan nu een grondwettelijke mouw aan worden gepast.
Twee andere artikels slaan op de regeringsvorming. Daarbij kan bijvoorbeeld een mechanisme worden ingeschreven om lang aanslepende onderhandelingen te deblokkeren of zelfs nieuwe verkiezingen te organiseren. Het vijfde artikel was het befaamde Artikel 195. Dat omschrijft de procedure voor de herziening van de Grondwet en kan dus als achterpoort dienen voor een staatshervorming.
“Met een herziening van artikel 195 kan er na de verkiezingen werk worden gemaakt van een nieuwe staatsstructuur”, aldus minister Verlinden. “Dit moet ertoe leiden dat de deelstaten in hun autonomie en het federaal niveau in hun slagkracht worden versterkt. Dit is een belangrijke stap voor de toekomst van ons land op vlak van staatsstructuur en bevoegdheidsverdelingen.”
Dat staat ook met die woorden in de toelichting bij de lijst. Volgens premier De Croo bouwt die formulering geen beperking in van de richting die een eventuele staatshervorming zou uitgaan. Het door N-VA gewenste confederalisme zou bijvoorbeeld tot de mogelijkheden behoren. “Laat de mensen eerst stemmen”, merkte de eerste minister evenwel op, terwijl minister Clarinval waarschuwde voor “institutionele avonturen”. Hij voegde daar aan toe dat de verdeling van de bevoegdheden in bijzondere wetten vervat zit.
Premier De Croo benadrukte ook dat de lijst geen achteruitgang van de rechten en vrijheden toelaat. “Een duidelijk signaal van de regering”, luidde het. “As we kijken naar wat er vandaag gebeurt in de wereld, dan zien we dat de grondrechten en vrijheden van de bevolking zwaar onder druk staan. Wij geven hier een tegengesteld signaal.” Dat is een verwijzing naar bijvoorbeeld de rechten van LGBTI+-mensen die in Italië in het vizier worden genomen door de extreemrechtse regering van Giorgia Meloni. “Hier bieden we de mogelijkheid die rechten te beschermen in de Grondwet. Dit is het DNA van de maatschappij die we zijn.”
De benoeming van die rechten en vrijheden kan gebeuren via Titel II van de Grondwet (of via artikel 195). Dat kan ook gaan over ethische rechten, zoals abortus of euthanasie, het recht op veiligheid, het recht op een billijk proces of de vrijheid van verplaatsing.
Artikel 7 bis openstellen kan dan weer het pad effenen voor de verankering van de principes van de klimaatneutrale samenleving. “Daardoor zorgen we ervoor dat we een beter en eenduidiger klimaatbeleid kunnen voeren in ons land. Dat is nodig. Nu heb ik vaak de indruk dat de overheden elkaar bewust tegenwerken wanneer het bijvoorbeeld gaat over de klimaatdoelen”, reageert een tevreden Groen-vicepremier Petra De Sutter.
Andere artikels openstellen moet dan weer zorgen voor een meer gender-evenwichtige samenstelling van de regering, of voor een aanpassing van het briefgeheim en de vrijheid van drukpers aan de moderne, digitale samenleving. Bij dat laatste wordt ook de deur opengezet om mensen effectief te bestraffen die online haat spuien over LGBTQI+-mensen. En tot slot is er de Senaat. De lijst maakt het mogelijk die verder te hervormen of zelfs af te schaffen.
Het werk is hiermee niet af. Nu is het aan de Kamer en de Senaat om een eigen lijst goed te keuren. Dat gebeurt normaal gezien respectievelijk op 8 mei en 17 mei. De finale tekst is voor 23 mei. Die herneemt de artikelen die in elk van de drie lijsten staan. Eens die gepubliceerd is, is de Kamer formeel ontbonden.
