Nu de links-liberale wereld in verval is, verschijnen er
alternatieven aan de horizon. Steeds meer mensen overwegen populistische
of nationalistische modellen die het gevoel van gemeenschap, familie en
geloof in Amerika en elders willen herstellen. Deze anti-linkse opties
behalen wereldwijd steeds meer succes, zoals blijkt uit de recente
verkiezingen in Europa.
Angst voor theocratie
Wat de linkse mensen zorgen baart, is dat deze verschuiving naar
traditie vaak gepaard gaat met christelijke symbolen en retoriek.
Links-liberalen beweren dat de explosieve mengeling van politiek en
religie Amerika zal leiden naar een politieke ‘kruistocht’ richting een
theocratie, wat een bedreiging zou vormen voor de liberale democratie.
Dit narratief over een naderende christelijke kruistocht
naar een theocratie komt echter niet overeen met de acties van
populistische of nationalistische bewegingen. Zo’n kruistocht is zelfs
niet mogelijk.
traditie vaak gepaard gaat met christelijke symbolen en retoriek.
Links-liberalen beweren dat de explosieve mengeling van politiek en
religie Amerika zal leiden naar een politieke ‘kruistocht’ richting een
theocratie, wat een bedreiging zou vormen voor de liberale democratie.
Dit narratief over een naderende christelijke kruistocht
naar een theocratie komt echter niet overeen met de acties van
populistische of nationalistische bewegingen. Zo’n kruistocht is zelfs
niet mogelijk.
Christelijke doctrines ontbreken
Hoewel veel rechtse nationalistische partijen christelijke symbolen
gebruiken, missen zij de religieuze fundamenten en doctrines. Deze
bewegingen beperken zich vaak tot vage verwijzingen naar
joods-christelijke waarden. Erger nog, sommige van degenen die beweren
de christelijke zaak te vertegenwoordigen, omarmen heidense ideeën,
atheïstische houdingen en vreemde filosofieën. Veel populistische
kandidaten zijn religieus onverschillig of volgen geen christelijke
moraal.
gebruiken, missen zij de religieuze fundamenten en doctrines. Deze
bewegingen beperken zich vaak tot vage verwijzingen naar
joods-christelijke waarden. Erger nog, sommige van degenen die beweren
de christelijke zaak te vertegenwoordigen, omarmen heidense ideeën,
atheïstische houdingen en vreemde filosofieën. Veel populistische
kandidaten zijn religieus onverschillig of volgen geen christelijke
moraal.
Een goddeloze kruistocht
Als de nieuwe populistische modellen een christelijke kruistocht
vertegenwoordigen, is het een goddeloze kruistocht. Deze fascinerende
paradox wordt besproken in het boek The Godless Crusade: Religion, Populism and Right-Wing Identity Politics in the West.
Auteur Tobias Cremer merkt deze “goddeloze” contradictie op in veel
populistische bewegingen van rechts. Hij wilde ontdekken wat er precies
gaande is. Cremer interviewde tientallen conservatieven, nationalisten
en populisten uit Duitsland,
Frankrijk en de Verenigde Staten om een boek te schrijven dat een beeld
geeft van deze vreemde politieke kruistochten zonder Christus. Hij
concludeerde dat deze politieke modellen een “geseculariseerde opvatting
van het christendom” bevorderen, waarbij christendom wordt gezien als
een “culturele identiteitsmarkering” in plaats van een geloofsbelijdenis
of morele code.
vertegenwoordigen, is het een goddeloze kruistocht. Deze fascinerende
paradox wordt besproken in het boek The Godless Crusade: Religion, Populism and Right-Wing Identity Politics in the West.
Auteur Tobias Cremer merkt deze “goddeloze” contradictie op in veel
populistische bewegingen van rechts. Hij wilde ontdekken wat er precies
gaande is. Cremer interviewde tientallen conservatieven, nationalisten
en populisten uit Duitsland,
Frankrijk en de Verenigde Staten om een boek te schrijven dat een beeld
geeft van deze vreemde politieke kruistochten zonder Christus. Hij
concludeerde dat deze politieke modellen een “geseculariseerde opvatting
van het christendom” bevorderen, waarbij christendom wordt gezien als
een “culturele identiteitsmarkering” in plaats van een geloofsbelijdenis
of morele code.
De uitholling van religie en moraal
Deze voorstelling van de christelijke zaak weerspiegelt iets van de
realiteit van de toestand van religie in de hedendaagse postmoderne
samenleving. Een liberale en dominante cultuur zonder moreel kompas
heeft veel van de inhoud van de gangbare religie uitgehold, zodat er
alleen nog een etiket en de uiterlijke vormen overblijven.
Tegelijkertijd hebben veel nominale christenen de seksuele revolutie
omarmd en de christelijke morele codes net als iedereen verlaten.
Christelijke symbolen en beelden overleven als overblijfselen van een
identiteit, gemeenschap en geloof die geleidelijk verloren zijn gegaan
door een “proces van secularisatie, globalisering en individualisering.”
realiteit van de toestand van religie in de hedendaagse postmoderne
samenleving. Een liberale en dominante cultuur zonder moreel kompas
heeft veel van de inhoud van de gangbare religie uitgehold, zodat er
alleen nog een etiket en de uiterlijke vormen overblijven.
Tegelijkertijd hebben veel nominale christenen de seksuele revolutie
omarmd en de christelijke morele codes net als iedereen verlaten.
Christelijke symbolen en beelden overleven als overblijfselen van een
identiteit, gemeenschap en geloof die geleidelijk verloren zijn gegaan
door een “proces van secularisatie, globalisering en individualisering.”
De populistische reactie
Nationalistische populisten hebben deze conflicterende verlangens
herkend en hun eigen oplossing geboden: een goddeloze kruistocht die
christendom omvormt tot een seculier christendom, dat past bij de
droevige staat waarin de meeste mensen zich bevinden. Dit levert
nominale christelijke kiezers een partij op die de dichtstbijzijnde
benadering vertegenwoordigt van waar ze nu staan, zonder hen te dwingen
zich tot eerdere normen te bekeren. Secularisme biedt geen herstel, maar
alleen de zoete herinnering aan de verlaten gemeenschap, het geloof
en de identiteit. Het is als het bekijken van een vervaagde foto van
een vervlogen tijdperk, zonder te leven te midden van de ontberingen die
erbij horen.
herkend en hun eigen oplossing geboden: een goddeloze kruistocht die
christendom omvormt tot een seculier christendom, dat past bij de
droevige staat waarin de meeste mensen zich bevinden. Dit levert
nominale christelijke kiezers een partij op die de dichtstbijzijnde
benadering vertegenwoordigt van waar ze nu staan, zonder hen te dwingen
zich tot eerdere normen te bekeren. Secularisme biedt geen herstel, maar
alleen de zoete herinnering aan de verlaten gemeenschap, het geloof
en de identiteit. Het is als het bekijken van een vervaagde foto van
een vervlogen tijdperk, zonder te leven te midden van de ontberingen die
erbij horen.
Christelijke symboliek in cultuur
Het boek van Cremer beschrijft de vele goddeloze onderstromen binnen
de populistische bewegingen met christelijke symbolen. Hoewel deze zich
in elk land anders manifesteren, delen ze bepaalde kenmerken. Het eerste
kenmerk is dat religie aanwezig is in een culturele context. Religieuze
beelden zijn losgekoppeld van hun doctrinaire of theologische inhoud.
Religie wordt een uitdrukking van nationale identiteit en cultuur,
in plaats van een geloofsbelijdenis en de aanbidding van God. Dit hoeft
niet beperkt te zijn tot het christendom. Het volstaat dat het
teruggrijpt naar een vaag religieus gevoel. Sommige Europese
nationalistische bewegingen roepen zelfs heidense mythen en oude
legendes aan om dit nationalistische beeld te versterken.
de populistische bewegingen met christelijke symbolen. Hoewel deze zich
in elk land anders manifesteren, delen ze bepaalde kenmerken. Het eerste
kenmerk is dat religie aanwezig is in een culturele context. Religieuze
beelden zijn losgekoppeld van hun doctrinaire of theologische inhoud.
Religie wordt een uitdrukking van nationale identiteit en cultuur,
in plaats van een geloofsbelijdenis en de aanbidding van God. Dit hoeft
niet beperkt te zijn tot het christendom. Het volstaat dat het
teruggrijpt naar een vaag religieus gevoel. Sommige Europese
nationalistische bewegingen roepen zelfs heidense mythen en oude
legendes aan om dit nationalistische beeld te versterken.
Het Duitse voorbeeld
Bijvoorbeeld: leidende elementen van de Duitse populistische beweging, Alternative für Deutschland (AfD), willen het christendom
gebruiken als culturele identificatie, met weinig verbinding met
christelijke leerstellingen. Ze tonen ook een uitgesproken vijandigheid
tegenover de Kerk en een hechting aan Duitslands oude, heidense
verleden. “We proberen het christendom niet in religieuze zin te
verdedigen, maar als een traditionele manier van leven in Duitsland, als
een traditioneel gevoel van thuis,” zei Alexander Gauland, voorzitter
van de AfD, in 2016. “Het christendom is slechts een metafoor voor de
gebruiken die van onze vaderen zijn geërfd.”
gebruiken als culturele identificatie, met weinig verbinding met
christelijke leerstellingen. Ze tonen ook een uitgesproken vijandigheid
tegenover de Kerk en een hechting aan Duitslands oude, heidense
verleden. “We proberen het christendom niet in religieuze zin te
verdedigen, maar als een traditionele manier van leven in Duitsland, als
een traditioneel gevoel van thuis,” zei Alexander Gauland, voorzitter
van de AfD, in 2016. “Het christendom is slechts een metafoor voor de
gebruiken die van onze vaderen zijn geërfd.”
Religie als opstand tegen moderniteit
Vergelijkbare uitspraken over culturele prioriteiten zijn te vinden
in Frankrijk en de Verenigde Staten. De partij van Marine Le Pen,
Rassemblement National (RN), promoot katholieke beelden, zoals de figuur
van Jeanne d’Arc
als nationale heldin en de openbare vertoning van kersttafereeltjes,
als onderdeel van hun katholieke culturele identiteit. In de Verenigde
Staten verklaart religieverslaggever Ruth Graham van The New York Times
dat “het christendom steeds meer een culturele en politieke identiteit
wordt, waarbij theologische verschillen naar de achtergrond verdwijnen
en christendom fungeert als een soort generieke uitdrukking van verzet
tegen moderniteit.”
in Frankrijk en de Verenigde Staten. De partij van Marine Le Pen,
Rassemblement National (RN), promoot katholieke beelden, zoals de figuur
van Jeanne d’Arc
als nationale heldin en de openbare vertoning van kersttafereeltjes,
als onderdeel van hun katholieke culturele identiteit. In de Verenigde
Staten verklaart religieverslaggever Ruth Graham van The New York Times
dat “het christendom steeds meer een culturele en politieke identiteit
wordt, waarbij theologische verschillen naar de achtergrond verdwijnen
en christendom fungeert als een soort generieke uitdrukking van verzet
tegen moderniteit.”
Gebrek aan focus op morele vraagstukken
Een tweede kenmerk van de goddeloze kruistocht is het gebrek aan
nadruk op morele kwesties. Soms komen culturele elementen samen met
morele vraagstukken, wat resulteert in positieve veranderingen. Morele
kwesties worden echter vaak verdrongen door identiteits- en
cultuurkwesties zoals immigratie, wokisme en nationale handelspolitieken.
nadruk op morele kwesties. Soms komen culturele elementen samen met
morele vraagstukken, wat resulteert in positieve veranderingen. Morele
kwesties worden echter vaak verdrongen door identiteits- en
cultuurkwesties zoals immigratie, wokisme en nationale handelspolitieken.
Le Pen stemde voor abortus als ‘grondrecht’
In Frankrijk verzet het RN zich bijvoorbeeld niet langer tegen
abortus. Marine Le Pen en veel van haar parlementariërs stemden voor de
opname van het recht op abortus in de Franse grondwet
– het eerste land ter wereld dat dat deed. In Duitsland trekt de AfD
kiezers aan die weinig of geen religieuze overtuiging hebben en
gebruiken christendom als een seculiere nationale identiteitsmarker
tegen de islam.
abortus. Marine Le Pen en veel van haar parlementariërs stemden voor de
opname van het recht op abortus in de Franse grondwet
– het eerste land ter wereld dat dat deed. In Duitsland trekt de AfD
kiezers aan die weinig of geen religieuze overtuiging hebben en
gebruiken christendom als een seculiere nationale identiteitsmarker
tegen de islam.
Seculiere beleidskeuzes
Ten slotte vertalen deze amorale en culturele overtuigingen zich in
seculiere beleidsmaatregelen die vijandig staan tegenover de Kerk
en de voordelen die religie van de staat kan ontvangen. In plaats van
een theocratie in te stellen, zoals de linkerzijde vaak beweert, streven
populistische stromingen naar seculiere beleidsmaatregelen met bijna
Jacobijnse ijver. In Duitsland heeft de AfD bijvoorbeeld manifesten
gepubliceerd waarin ze oproepen tot het beëindigen van de Kerkbelasting (Kirchensteuer), het afschaffen van onderwijsvoordelen voor kerken en het beperken van kerkelijke deelname in de politiek.
seculiere beleidsmaatregelen die vijandig staan tegenover de Kerk
en de voordelen die religie van de staat kan ontvangen. In plaats van
een theocratie in te stellen, zoals de linkerzijde vaak beweert, streven
populistische stromingen naar seculiere beleidsmaatregelen met bijna
Jacobijnse ijver. In Duitsland heeft de AfD bijvoorbeeld manifesten
gepubliceerd waarin ze oproepen tot het beëindigen van de Kerkbelasting (Kirchensteuer), het afschaffen van onderwijsvoordelen voor kerken en het beperken van kerkelijke deelname in de politiek.
Het Amerikaanse dilemma
Cremer erkent dat de Amerikaanse situatie anders is dan die in Europa.
Een religieuze rechtse beweging op basis van morele overtuigingen
bestaat nog steeds in Amerika en heeft de Republikeinse Partij
decennialang aan de macht geholpen. De trend binnen de Steven
Bannon-vleugel van de populistische beweging neigt echter naar een
steeds seculierere positie, die in spanning staat met het religieuze
element.
Een religieuze rechtse beweging op basis van morele overtuigingen
bestaat nog steeds in Amerika en heeft de Republikeinse Partij
decennialang aan de macht geholpen. De trend binnen de Steven
Bannon-vleugel van de populistische beweging neigt echter naar een
steeds seculierere positie, die in spanning staat met het religieuze
element.
Oproep tot een goddelijke kruistocht
De wereld heeft behoefte aan een terugkeer naar de tijdloze principes
die een christelijke orde voortbrachten, die overeenkomt met de
natuurlijke ontwikkeling van individuen en samenlevingen. Een dergelijke
orde heeft het voordeel van een bewezen staat van dienst. Het werkte al
eerder, toen beschavingen in verval waren en chaos heerste. Dezelfde
oproep tot christelijke principes weerklonk te midden van de ruïnes van
het Romeinse Rijk en de invallen van de heidense barbaren, moslims
en Vikingen. Als we Gods zaak behandelen, moeten Amerikanen deelnemen
aan een goddelijke kruistocht. Alles minder zal gedoemd zijn te falen.
die een christelijke orde voortbrachten, die overeenkomt met de
natuurlijke ontwikkeling van individuen en samenlevingen. Een dergelijke
orde heeft het voordeel van een bewezen staat van dienst. Het werkte al
eerder, toen beschavingen in verval waren en chaos heerste. Dezelfde
oproep tot christelijke principes weerklonk te midden van de ruïnes van
het Romeinse Rijk en de invallen van de heidense barbaren, moslims
en Vikingen. Als we Gods zaak behandelen, moeten Amerikanen deelnemen
aan een goddelijke kruistocht. Alles minder zal gedoemd zijn te falen.
Dit artikel is eerder in het Engels gepubliceerd op tfp.org en is geschreven door John Horvath II. De Nederlandse vertaling verscheen eerst op de website Cultuur onder Vuur van de stichting Civitas Christiana. Wij hebben die vertaling met toestemming van de stichting overgenomen.
.
