“Een grote groep binnen de samenleving heeft het gevoel dat die samenleving niet fair georganiseerd is. Dat uit zich in het afkalvende vertrouwen in de politiek. En dus ook in een dalend vertrouwen in justitie”, zegt Maarten Hermans, socioloog aan Brispo-Vub en bij denktank Minerva, die meewerkte aan de justitiebarometer. “Maar de verdienste van dit onderzoek is dat het de polarisatie tussen sociale klassen blootlegt, met een hogere klasse die wel en een lagere klasse die steeds minder vertrouwen heeft in justitie. Net dat is de verklaring voor plotse uitbarstingen van ongenoegen zoals die na het Reuzegom-proces.”
De vijfde editie van de justitiebarometer legt in elk geval pijnlijk bloot dat het vertrouwen in justitie weer tanende is. Dat was in 2002 ook zo, in de nasleep van het ‘spaghetti-arrest’ in de zaak-Dutroux. Tegen 2007 was dat geloof weer helemaal opgekrikt: toen bleek nog 66 procent van de Belgen vertrouwen te hebben. In 2014 was dat gezakt naar 61 procent. En nu, nog eens tien jaar verder, spreekt nog maar 54 procent van de Belgen zijn vertrouwen uit. (Lees verder onder de foto)
In 2002 bereikte het vertrouwen in justitie een absoluut dieptepunt. In 2007 was het weer helemaal opgekrikt, maar nu gaat het al enkele jaren weer bergaf.
LEES OOK. Strenger of net mínder streng: dit willen alle Vlaamse partijen veranderen op vlak van justitie
Vrees voor een oneerlijk proces
De cijfers zijn duidelijk. 67 procent gelooft nog dat je in België een eerlijk proces krijgt. Maar dat resultaat lag 10 jaar geleden 9 procent hoger. De algemene tevredenheid over justitie is in diezelfde periode gedaald van 57 procent naar 48 procent. En de groep die vindt dat justitie erop achteruit gaat, is gestegen van 24 naar 36 procent.
Uit de barometer blijkt een vrees voor klassenjustitie, want amper 40 procent van de ondervraagden gelooft dat rechters alle burgers op gelijke wijze behandelen. En maar net de helft denkt dat rechters in alle onafhankelijkheid hun vonnissen vellen. Maar het meest frappante antwoord komt er op de vraag of de beslissingen van justitie “rechtvaardig” zijn. Minder dan de helft – 46 procent – gaat daarmee akkoord. Weer een duik, want tien jaar geleden was dat nog 61 procent. (Lees verder onder de foto)
Heeft het proces rond de dood van Sanda Dia een rol gespeeld in de duik in het vertrouwen? Het zou kunnen, al beantwoordt de barometer die vraag niet. — © © Alexander Meeus
Voor minister van Justitie Paul Van Tigchelt is het duidelijk dat justitie nog meer en beter moet uitleggen wat het doet en waarom mensen worden bestraft. Ria Mortier, procureur-generaal bij het Hof van Cassatie, sluit zich daarbij aan. “Maar het zal natuurlijk nooit een doel zijn van justitie om ‘populair’ te worden. Dat partijen ontevreden zijn over beslissingen hoort erbij. Het mag ook niet onze ambitie zijn om de kloof met de burgers helemaal te dichten, want een zekere afstand biedt net een garantie voor objectiviteit.”
Het meest frappante antwoord komt er op de vraag of de beslissingen van justitie “rechtvaardig” zijn. Minder dan de helft gaat daarmee akkoord
Assisenjury opvallend populair
Uit de bevraging blijkt dan weer dat burgers wél vertrouwen hebben in andere burgers, ook om recht te spreken. 69 procent – een lichte stijging – toont zich een voorstander van het systeem van de volksjury, dat we kennen uit assisenzaken. Binnen justitie ligt dat systeem onder vuur. Voormalig minister van Justitie Koen Geens heeft zelfs geprobeerd er komaf mee te maken. Maar de Belgen zijn dus fan. (Lees verder onder de foto)
De jury uit de populaire reeks ‘De twaalf’, maar ook in het echte leven gelooft de Belg in de assisenjury. — © © VRT- Eyeworks, Thomas Nolf
Zoals ze ook fan zijn van strengere straffen. Een overgrote meerderheid vindt dat criminelen vaak te gemakkelijk wegkomen in de rechtbank. Vooral dan voor seksuele misdrijven. Alleen voor verkeersmisdrijven is er geen roep om langere straffen. Al is er wel een evolutie, want bij een vorige bevraging in 2010 was de groep die strengere straffen wilde nog veel groter.