De Universiteit Leiden reikt vandaag drie eredoctoraten uit. Ze gingen naar de Zambiaanse professor Kelly Chibale, die nieuwe medicijnen ontwikkelde voor de bestrijding van endemische ziekten, de Canadees-Amerikaanse professor Bonnie Honig, vanwege haar bijdragen aan de zogeheten ‘democratietheorie’ — en de Brit Eliot Higgins voor “het verzamelen en analyseren van informatie uit openbaar beschikbare bronnen om historische accuratesse en een eerlijke rechtsgang te waarborgen”. Higgins is de enige van de drie zonder academische achtergrond. Gestudeerd heeft hij nooit. Ook is zijn onderzoeksaanpak allesbehalve academisch of journalistiek.
Voordat Higgins het onderzoekscollectief Bellingcat oprichtte en in Nederland bekendheid verwierf met publicaties over de MH17-vliegramp, hield hij onder het pseudoniem Brown Moses een blog bij over de oorlog in Syrië. Higgins sprak geen Arabisch en een wapendeskundige was hij ook al niet. “Vóór de Arabische lente wist ik niet meer over wapens dan de gemiddelde Xboxbezitter,” zei hij in een interview in de Britse krant The Guardian. “Ik had geen andere kennis dan wat ik had geleerd van Arnold Schwarzenegger en Rambo.” Het verslag dat hij uitbracht over de oorlog in Syrië deed hij vanuit zijn huiskamer door video’s te bekijken op internet. Maar de Britse pers smulde ervan. Higgins’ bevindingen sloten naadloos aan bij wat de Britse autoriteiten en systeempers graag wilden horen: het verhaal van de ‘gematigde rebellen’ die een edele strijd voerden tegen Assad, die zijn eigen volk zou vergassen en bestoken met vatenbommen. Zwart-wit dus, met niet of nauwelijks aandacht voor de gruweldaden van de ‘gematigde rebellen’ en hun broodheren in het Westen, Israël, Turkije en diverse Golfstaten.
Op 15 juli 2014 richtte Higgins Bellingcat op, een netwerk van “burgerjournalisten” die gebruikmaken van “openbronneninformatie” om verslag uit te brengen van “onderwerpen die genegeerd worden”. De ramp met vlucht MH17, die twee dagen daarna plaatshad, stelde Higgins in staat een vliegende start te maken met zijn website. De Oekraïense geheime dienst SBU begon al een paar uur na de ramp met de publicatie van telefoontaps en beeldmateriaal waaruit zou moeten blijken dat de pro-Russische rebellen betrokken waren geweest bij het neerhalen van het vliegtuig. Deze hints van de SBU werden met beide handen aangegrepen door Higgins en zijn netwerk. Zij pretendeerden al binnen een paar dagen precies te weten wat er gebeurd was: MH17 was neergehaald met een raket die was afgevuurd vanuit rebellengebied met een uit Rusland aangevoerd Buk-luchtafweersysteem. De mogelijkheid dat Oekraïne schuldig was aan de ramp verdween zo snel uit het zicht. Met behulp van Bellingcat bereikte de SBU waarop het had ingezet: een westers publiek dat ervan overtuigd was wie de daders waren, nog voordat er een technisch en strafrechtelijk onderzoek van de grond waren gekomen.
Bellingcat wierp zich tevens op als hulpsheriff. Het publiceerde niet alleen de bevindingen van het eigen MH17-onderzoek, hij stuurde deze bovendien gevraagd en ongevraagd aan medewerkers van politie en justitie. Niet bepaald het gedrag dat doet denken aan een traditionele journalistieke organisatie. Journalisten zien het gewoonlijk niet als hun taak politie en justitie te helpen, wel om ze kritisch te volgen.
Bijzonder aan de Bellingcat-methode is dat Higgins en de zijnen nooit achter hun beeldscherm vandaan komen. Zij toetsen de digitale wereld niet aan de fysieke werkelijkheid. Zo is er — voor zover bekend — nog nooit een medewerker van Bellingcat in het oosten van Oekraïne geweest om van internet geplukt ‘bewijsmateriaal’ te controleren op echtheid. Diverse Russen die door Bellingcat in verband zijn gebracht met MH17, bleken daar later niets mee te maken te hebben. Tijdens de MH17-strafzaak in Nederland maakte het Openbaar Ministerie bekend dat het hen nergens van verdacht.
Het is vrijwel onmogelijk met Higgins van mening te verschillen zonder dat hij dit op onacademische wijze duidelijk maakt. Emeritus hoogleraar en raketgeleerde Theodore Postol van het Massachusetts Institute of Technology ondervond dit aan den lijve nadat hij twijfels had geuit over de betrokkenheid van de Syrische luchtmacht bij een vermeende gifgasaanval in Khan Shaykhun. Higgins maakte Postol op X uit voor “een lachwekkende figuur”, “een idioot”, “full of shit” en “een ontkenner van oorlogsmisdaden die niet het geringste besef heeft van waar hij mee bezig is”. Kamerlid Pieter Omtzigt was volgens hem een “nuttige idioot” van het Kremlin.
Ook de Nederlandse advocaten van MH17-verdachte Oleg Pulatov kregen de volle laag. Die maakte hij in een reeks tweets uit voor “een stel clowns” die totaal achterhaalde onzin recycleden, hun verdediging opbouwden door te googelen en afstevenden op een frontale aanrijding. Dat had Higgins overigens verkeerd gezien, want de Rechtbank Den Haag verleende Pulatov vrijspraak.
Over Julian Assange van Wikileaks, die zich had verschanst in de ambassade van Ecuador in Londen om te ontkomen aan uitlevering aan de VS, grapte Higgins dat het ambassadepersoneel inmiddels een goed beeld zou hebben van de tijdstippen waarop hun gast zichzelf bevredigde. “Zorg dat je nooit armpje drukt met Assange, vooral niet als hij zijn handen niet heeft gewassen.”
Het is niet voor het eerst dat de Universiteit Leiden in opspraak komt door een benoeming. Zo werd in 2019 Bert Koenders aangesteld als hoogleraar Vrede, recht en veiligheid. Als minister van Buitenlandse Zaken had hij gewapende groepen gesteund in Syrië, waaronder Jabhat al-Shamiya, die het Openbaar Ministerie als “terroristisch” beschouwde en waarvoor Amnesty International hem had gewaarschuwd. De universiteit gaf geen gehoor aan een petitie die opriep Koenders zijn leerstoel te ontnemen.
Higgins en de zijnen hebben inmiddels een onaantastbare positie binnen journalistiek Nederland. De media ontvangen elke publicatie van Bellingcat alsof daarin de ultieme waarheid wordt geopenbaard. In 2019 ontving Higgins de Nederlandse Machiavelli-prijs. Dit vanwege Bellingcats “vernieuwende wijze van onderzoeksjournalistiek die keer op keer zorgt voor baanbrekende onthullingen”, aldus het juryrapport. De jury van de Stichting Machiavelli bestond op dat moment uit journalisten van de Volkskrant, RTL, NOS, AD en Elsevier, alsook uit directeuren communicatie van diverse ministeries.
Het is een bevreemdende situatie voor iedereen die ook maar enigszins de moeite heeft genomen zich te verdiepen in de achtergronden van Bellingcat en de manier waarop deze club heeft bericht over MH17 en andere onderwerpen die raken aan geopolitieke belangen van de Verenigde Staten en bondgenoten. Ook het feit dat Bellingcat jarenlang, mogelijk al vanaf de oprichting, is gefinancierd door de Amerikaanse overheid zou enige wenkbrauwen moeten doen fronsen. Deze financiering verliep via de National Endowment for Democracy (NED). Higgins verklaarde op 10 oktober 2018 op Twitter dat Bellingcat voor de helft gefinancierd werd door NED en onder meer de Open Society Foundation van George Soros. Higgins was van 2015 tot en met 2019 als senior fellow verbonden aan de Navo-lobbyclub Atlantic Council.
.
