Op de jaarlijkse Google I/O Conferentie werd onlangs de nieuwe tool ‘AI Overview’ gepresenteerd, waardoor niet langer links naar webpagina’s bovenaan de zoekresultaten komen, maar een door AI gegenereerd overzicht met informatie dat door het Google-algoritme wordt aanbevolen. “Je kunt binnenkort alles vragen wat je maar kunt bedenken of wat je gedaan wilt krijgen, en Google doet het werk,” lichtte Liz Reid, de baas van het zoekmachineteam, toe bij de presentatie ervan. Met deze nieuwe update van de Google-zoekmachine, die in de VS al beschikbaar is en later dit jaar wereldwijd zal worden uitgerold, wordt beoogd met behulp van kunstmatige intelligentie een “betere zoekervaring te creëren”, aldus de CEO van Google, Sundar Pichai.
De triomfantelijke introductie van AI Overview ging niet helemaal zoals gepland. AI Overview bleek nogal wat onbetrouwbare informatie te genereren. Zo beval AI Overview aan dagelijks een steen te eten vanwege de voedingsstoffen die dat zou bevatten. Wie zocht op ‘roken bij zwangerschap’, las dat ‘dokters dagelijks 2-3 sigaretten zouden aanbevelen’. Het leidde tot de nodige kritiek en hilariteit bij gebruikers.
Eerder dit jaar haalde Google ook al een zeperd met zijn AI-taalmodel Gemini. Google zag zich genoodzaakt de afbeeldingen-generator van Gemini offline te halen na felle kritiek van gebruikers vanwege de ideologische vooringenomenheid van het programma. Gemini gaf onder meer beroemde blanke historische figuren met een andere huidskleur weer.
Dat zijn wellicht opstartproblemen. Belangrijker is dat veel mensen zich zorgen maken dat de Google AI de macht van het concern om de publieke opinie te beïnvloeden nog verder zal versterken, doordat Google zelf bronnen selecteert en op basis daarvan een overzicht maakt dat bovenaan de zoekresultaten wordt gepresenteerd en andere webpagina’s naar de achtergrond laat verdwijnen. “De AI die dit voor je doet is niet open, waardoor het ondoorzichtig is hoe dit gebeurt”, zo stelt de Europees lijsttrekker van de Piratenpartij-de Groenen, Matthijs Pontier, die promoveerde op kunstmatige intelligentie aan de Vrije Universiteit van Amsterdam.
Overheden proberen via wet- en regelgeving, zoals de Europese Digital Services Act (DSA), controle uit te oefenen op de content die via techbedrijven als Google verspreid wordt. Deze wet, die grote techbedrijven als Meta en Google verplicht stelt actief ‘desinformatie’ op online platformen te bestrijden en daarover te rapporteren aan de EU, zorgt ervoor dat informatie die tegen het overheidsnarratief ingaat moeilijker vindbaar is in de zoekresultaten van Google. AI Overview biedt nog meer mogelijkheden om kritiek op het narratief te verbergen. Pontier waarschuwt dat daarnaast het “effect van zelfcensuur, dat al zo sterk aanwezig is” alleen maar zal toenemen door het ‘nieuwe’ Google. “Er ontstaat de prikkel om onwelgevallige informatie weg te laten, om niet uit het algoritme te worden gestoten.”
Naast meer censuurmogelijkheden krijgt Google door AI Overview ook meer marktmacht. Gebruikers zullen minder websites gaan bezoeken buiten Google om, aangezien Google de informatie op websites al voor je samenvat. “Je wordt in feite een fuik ingelokt doordat Google tussen ons en de informatievoorziening in gaat zitten”, stelt Pontier. “Van Google wordt zo een gatekeeper op het web gemaakt.” Pontier wijst erop dat vooral kleine en onafhankelijke media en bedrijven die via Google adverteren door de nieuwe werking van de Google zoekmachine nog afhankelijker zullen worden van de techgigant. “Doordat Google het belang van geld verdienen boven het maatschappelijk belang plaatst, ontstaat er ruimte voor de belangen van bedrijven en overheden die proberen het narratief te sturen.”
Hoewel Google naar eigen zeggen AI Overview heeft geïntroduceerd om het zoeken naar informatie via de zoekmachine gemakkelijker en efficiënter te maken, lijkt deze tool vooral een middel te zijn om Google nog meer macht te geven over het online zoekverkeer. Volgens mensenrechtenactivist en oprichter van Stichting Voorwaarheid Willem Engel zou de politiek moeten ingrijpen en dit soort techbedrijven moeten “opknippen” om te voorkomen dat de macht van Google over de informatievoorziening verder uitbreidt. Pontier sluit zich hierbij aan en adviseert gebruikers ondertussen op zoek te gaan naar alternatieve zoekmachines zoals DuckDuckGo.
