De overheid voert sinds enkele jaren campagne om Nederlanders minder dierlijke eiwitten (vlees en zuivel) en meer plantaardige eiwitten te laten eten, zoals sojaproducten, tofu en peulvruchten, maar ook alternatieve eiwitbronnen zoals insecten. Dat zou beter zijn voor het milieu en gezonder voor de meeste Nederlanders, concludeerde de Gezondheidsraad in 2023 in een advies aan de minister van LNV en de staatssecretaris van VWS.
Deze verschuiving van dierlijke naar plantaardige eiwitten staat bekend als de eiwittransitie. Die is in gang gezet op aandringen van de Europese Commissie. Nederland heeft sinds 2020 een Nationale Eiwitstrategie (NES) uitgestippeld, die op verschillende manieren vorm krijgt.
Vorige maand, van 4-10 maart, vond de ‘Nationale Week Zonder Vlees en Zuivel’ plaats. Supermarkten zoals de Albert Heijn en Jumbo sprongen daarop in door hun vleesvervangers in de aanbieding te doen. Deze Nationale Week bestaat sinds vijf jaar en is in het leven geroepen door vegetariër en foodblogger Isabel Boerdam. Sinds vorig jaar heeft de week zich uitgebreid naar verschillende Europese landen, waaronder Denemarken, Duitsland en Oostenrijk, dankzij subsidie van de EU. Er zijn 89 partners bij betrokken, waaronder bedrijven als Rabobank, ING, Ikea, Kiosk en Stationhuiskamer.
De overheid, onderwijsorganisaties en het bedrijfsleven spannen zich niet alleen in om ons vleesvervangers te laten eten, maar promoten ook insecten en kweekvlees. Insecten vallen ook onder de ‘alternatieve eiwitbronnen’ en passen daarom binnen de eiwittransitie. Zo ontwikkelde de Universiteit van Wageningen het lesprogramma Avontuurlijke eiwitten voor basisschoolleerlingen, in samenwerking met de overheid, het bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties. In het starterspakket zitten eetbare, gedroogde meelwormen. Door de vele aanvragen van basisscholen, is het inmiddels niet meer mogelijk om zo’n pakket aan te vragen. Vanuit Food Valley, een door de Nederlandse staat gefinancierd project van het World Economic Forum (WEF), zijn start-ups opgezet die plantaardige eiwitten ontwikkelen. Het Nationaal Groeifonds, een investeringsmaatschappij van de overheid, investeerde 60 miljoen euro in het ontwikkelen van een ecosysteem van laboratoriumvlees en door microben geproduceerde ‘zuivelproducten’.
Het ministerie van LNV bemoeit zich ook actief met het productaanbod en de plaatsingsstrategie in supermarkten, waarbij het beleid is dat vleesvervangers in het oog springen. Daarnaast heeft LNV voorgesteld een vleestaks te heffen, om een ‘stevig signaal af te geven’ om minder vlees te eten.
Niet iedereen is zo blij met de eiwittransitie of is het eens met de uitgangspunten erachter. Tweedejaars student Voeding & Diëtetiek aan de HvA Mark van Zelderen heeft grote moeite met het “dogmatische advies van het Voedingscentrum, dat plantaardig eten promoot en traditionele voeding verbant. Voor mij horen dierlijke producten bij een gezond voedingspatroon”, zegt hij daarover. Nadat hij zijn propedeuse behaalde, kaartte hij in juni 2023 bij zijn opleidingsmanager aan dat hij geen ruimte zag voor zijn eigen visie binnen het lesprogramma. “Ik wil mij juist ontwikkelen tot een voedingsprofessional met een eigen mening.”
In september 2023 komen twee van zijn docenten, Anne Doornbos en Emma Onverwagt, met het voorstel dat hij in samenwerking met de hogeschool een symposium mag organiseren. Ze geven aan dat de school inclusief wil zijn, en dat een andere blik op voeding welkom is, mits goed onderbouwd. Van Zelderen gaat daar graag op in.
Hij is vijf maanden bezig met de voorbereidingen van zijn Nutrition Symposium, dat plaats zou vinden op 21 maart. Doornbos en Onverwagt zouden ingaan op het thema Wat zegt de Gezondheidsraad?. Verder nodigt hij critici uit, zoals een biologische boerin en de Amerikaanse auteur en spreekster, Sally Fallon Morell, bekend om haar boeken met een alternatieve kijk op voeding. Hij verheugt zich op het symposium.
Maar dan gaat het mis. Als bekend wordt dat ‘de pers’ (De Andere Krant) interesse heeft getoond om het symposium bij te wonen, ontvangt van Zelderen op 12 maart een mail van de HvA dat de 20 flyers die reeds zijn verspreid, terug moeten worden gehaald. Externen mogen alleen ‘mondeling’ worden uitgenodigd. Twee dagen later krijgt Van Zelderen te horen dat de HvA haar handen aftrekt van het symposium. Hij krijgt drie opties: uitstellen, cancellen of verplaatsen. “Wij zijn van mening dat het beter is om pas op de plaats te maken zodat dit niet nog meer stof doet opwaaien”, schrijft Doornbos in een e-mail naar Van Zelderen en de andere betrokkenen.
Durft de HvA het debat over de eiwittransitie niet aan? Een woordvoerder ontkent dat. “De reden dat we dit hebben moeten annuleren, is dat dit een initiatief van een student zelf was, die de faculteit niet heeft ingelicht”, zegt zij. “Als je zoiets gaat organiseren, moet de school daar wel van op de hoogte zijn. Wij moeten de ruimte ter beschikking stellen en zorgen voor de catering.” Met de gevoelige inhoud heeft het volgens haar niets te maken. Voor andere geluiden wil de HvA gerust ruimte bieden. “Duurzaamheid komt overal ter sprake, ook binnen onze opleidingen. Het is onderdeel van gesprek. Wij zijn een hogeschool die onze studenten stimuleert tot kritisch nadenken en de dialoog aangaan.”
Dat Van Zelderen op ‘eigen houtje’ te werk ging, zoals de woordvoerder zegt, is echter aantoonbaar onjuist. Van Zelderen was al maanden in overleg met de HvA over het evenement, zo toont hij aan met uitgebreide documentatie. Samen met docenten zette hij het symposium op, maar gaandeweg kreeg hij te maken met weerstand en tegenwerking. Het duurde lang voor zijn flyer werd goedgekeurd en de HvA wilde er haar logo niet aan verbinden. Pas twee weken voor het evenement stond de aanmeldlink online. Ook pakte de communicatieafdeling volgens hem volop de regie bij het promoten van het event. Zo mocht hij niet flyeren op de campus.
Het ging definitief mis toen De Andere Krant belangstelling toonde om het evenement bij te wonen. Van Zelderen werd benaderd door zowel een docent als een communicatiemedewerker, met een waarschuwing. “De communicatiemedewerker zei dat De Andere Krant een krant met complottheorieën is”, vertelt hij. Als een journalist langs zou komen om verslag te doen van het symposium, zou dit tot reputatieschade voor de HvA kunnen leiden. “Ze zeiden dat het symposium slecht zou uitpakken voor de HvA, omdat ze bezig zijn met de eiwittransitie en dit niet in lijn is met hun duurzaamheidsbeleid…” Dat wordt ook bevestigd in mailwisseling tussen Van Zelderen en zijn docenten.”
Van Zelderen besluit uiteindelijk het heft in eigen handen te nemen en vindt een alternatieve locatie, in een boerenschuur in Kamerik. Door het zelf te promoten, weet hij zo’n vijftig mensen op de been te krijgen, die de door de HvA gecensureerde argumenten tegen de eiwittransitie te horen krijgen.
