Op 17 juli 2014 werd boven het oosten van Oekraïne een passagiersvliegtuig van Malaysia Airlines neergehaald met een raket. Alle 298 inzittenden kwamen om het leven. Het Openbaar Ministerie (OM) verklaarde op 8 februari 2023 dat het onderzoek naar de daders gestaakt was. Het was niet gelukt, te achterhalen wie de fatale raket had gelanceerd, wie het schietbevel had gegeven en waarom dit was gebeurd. De daders zouden zich schuilhouden in kringen van de 53e luchtafweerbrigade in het Russische Koersk. Een Buk-luchtafweerinstallatie van die brigade zou op 17 juli 2014 met bemanning en al de grens met Oekraïne zijn overgestoken en op diezelfde dag het fatale schot hebben gelost.
De opsporing van degenen die de fatale raket hebben gelanceerd, mag dan mislukt zijn, het OM heeft de indruk gewekt een prestatie van formaat te hebben geleverd. Het bracht, onder grote internationale belangstelling, vier mannen voor de rechter. Drie van hen, waarvan twee Russen en een Oekraïner, werden op 17 november 2022 bij verstek veroordeeld tot levenslange gevangenisstraffen, wegens indirecte betrokkenheid bij het neerhalen van MH17. Zij zouden het moordwapen hebben aangevraagd, begeleid, bewaakt en verborgen.
Eric van de Beek, onderzoeksjournalist van De Andere Krant, die alle 69 rechtszittingen van het strafproces bij de Rechtbank Den Haag heeft bijgewoond, stelt dat er “geen overtuigend, laat staan sluitend bewijs” is voor Russische schuld. “De Russen hadden geen motief om een passagiersvliegtuig neer te halen,” zegt hij. “Het OM neemt aan dat de bemanning van een Russische Buk-Telar MH17 heeft aangezien voor een vijandelijk doel, maar heeft die veronderstelling op geen enkele manier onderbouwd of aannemelijk gemaakt. Op basis van gesprekken die ik heb gevoerd met een voormalige commandant van een Finse Buk-compagnie zeg ik: het is uiterst onwaarschijnlijk dat er zo’n vergissing is begaan.”
Het OM heeft tijdens de rechtszaak beelden getoond van een Buk-Telar in rebellengebied, het heeft afgeluisterde gesprekken ten gehore gebracht waarin de rebellen spreken over het vervoer van een Buk-Telar en het heeft een foto getoond van het rookspoor van een raketlancering en satellietfoto’s van het veld waar de fatale raket zou zijn gelanceerd. Van de Beek zegt hierover: “Ik plaats in mijn boek veel vraagtekens bij dit bewijs. Maar zelfs als je het als bewijs accepteert, dan kun je daaruit niet concluderen dat die Buk op dat veld MH17 heeft neergehaald. De Russen waren niet de enigen die over Buks beschikten. Ook de Oekraïners hadden Buks. Westerse inlichtingendiensten hebben die ook gewoon zien staan in het oosten van Oekraïne, blijkt uit een memorandum van onze eigen Militaire Inlichtingen- en Veiligheidsdienst. Diezelfde diensten hebben overigens niets gezien van een Russische Buk in Oekraïne.”
De Amerikanen beweren dat een van hun satellieten heeft waargenomen hoe MH17 werd neergehaald met een raket uit rebellengebied. Het bewijs hiervan hebben zij echter nooit geleverd aan het OM en de rechtbank. Om te bewijzen dat er een verband was tussen de Buk in rebellengebied en de MH17-ramp heeft het OM gewezen op een getuige die zegt dat hij zowel de raketlancering als het moment waarop de raket het vliegtuig raakte heeft gezien.
Van de Beek spreekt zijn verbazing erover uit dat de Rechtbank Den Haag deze verklaring als bewijs heeft geaccepteerd. “Deze anonieme getuige, die M58 werd genoemd, kan helemaal niet hebben gezien wat hij zegt te hebben gezien. Hij bevond zich naar eigen zeggen bij het veld waar volgens het OM de fatale raket is gelanceerd. Dat veld bevindt zich op 26,5 kilometer van de plek waar MH17 van de radar verdween. Dan zou hij gezien hebben hoe een raket die daar werd gelanceerd de cockpit raakte? Dat is fysiek onmogelijk, zeker ook omdat het zwaarbewolkt was. En wat het helemaal absurd maakt, is dat hij zijn waarneming zegt te hebben gedaan op 16 juli. Dit was de dag voor de ramp. M58 is meerdere keren verhoord. Hij bleef volhouden dat het 16 juli was. Uitgerekend deze M58 werd door de rechtbank beschouwd als kroongetuige. De rechtbank heeft zich hiermee volslagen belachelijk gemaakt.”
Als het neerschieten van het MH17 niet het gevolg is van een menselijke vergissing, wat kan het dan zijn geweest? “Er kan iets fout zijn gegaan in de techniek bij een militaire oefening”, zegt Van de Beek. “Ik heb mij erover verbaasd dat er tijdens de rechtszaak met geen woord is gesproken over de Duitse kolonel buiten dienst Ralf Rudolph. Die heeft op een website voor DDR-veteranen beschreven hoe het mis is gegaan bij een Oekraïense oefening. Hij zou dit hebben vernomen van iemand binnen de Oekraïense krijgsmacht.”
Kan MH17 ook expres zijn neergeschoten? “Dat is een scenario dat we na tien jaar onderzoek nog steeds niet kunnen uitsluiten. De Oekraïners hadden de mogelijkheden, de middelen en ook een motief. Het Oekraïense regeringsleger had in 2014 een harde dobber aan het neerslaan van de opstand in het oosten. Kiev beschuldigde Moskou ervan de rebellen te steunen. Ze smeekten de VS en EU om politieke en militaire bijstand. De VS wilde wel, maar Europa was verdeeld. Totdat MH17 neerkwam. De Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken John Kerry zei dat hij hoopte dat de ramp een wake-upcall was voor de Europeanen, en sprak de wens uit dat de Nederlanders het voortouw namen. De volgende dag hield Frans Timmermans zijn emotionele rede in de VN-veiligheidsraad. Er kwamen harde sancties tegen Rusland, de VS begon met wapenleveranties en er kwam een militaire samenwerking met de Navo.”
Zijn er aanwijzingen dat Oekraïne het expres heeft gedaan? “Je kunt in elk geval zeggen dat de Oekraïense autoriteiten zich verdacht hebben gemaakt. Al binnen een paar uur na de ramp zwaaien ze met het bewijs voor Russische schuld. Dezelfde dag plaatste de Oekraïense geheime dienst SBU afgeluisterde gesprekken op zijn Youtube-kanaal. Uit het bewijs dat ze zelf hebben aangedragen, blijkt dat ze wisten dat er een Buk zou worden aangevoerd richting vuurlinie. In plaats van straaljagers of commando’s te sturen om de Buk uit te schakelen en het luchtruim te sluiten voor de burgerluchtvaart, zette Kiev spionnen aan het werk om fotografisch bewijs te verzamelen van het transport. Was dat vanuit een vooropgezet plan om MH17 neer te halen om vervolgens met het bewijs te zwaaien voor de aanwezigheid van een Buk in rebellengebied? Ik kan dit niet uitsluiten.”
Van de Beek vindt dat de Oekraïners hoe dan ook blaam treft. “De Oekraïners hadden op zijn minst een aandeel in de ramp door het luchtruim open te laten boven oorlogsgebied. Voordat MH17 neerkwam hadden de rebellen al tenminste zestien militaire toestellen neergehaald. Het was daar levensgevaarlijk voor de burgerluchtvaart. De Onderzoeksraad voor Veiligheid heeft zich hier ook hard over uitgesproken, maar het kabinet en het OM hebben het met de mantel der liefde bedekt. Er is vanuit Nederland zelfs nooit een strafrechtelijk onderzoek ingesteld naar de luchtverkeersleiders. Vergelijk dat met de Nederlandse opstelling jegens Rusland. Het kabinet heeft Moskou aansprakelijk gesteld voor MH17 en voert juridische procedures bij zowel het Europees Hof voor de rechten van de mens (EHRM) als de internationale burgerluchtvaartorganisatie ICAO. Ik concludeer dat waarheidsvinding en rechtvaardigheid nooit de inzet zijn geweest van de Nederlandse autoriteiten. Tevoren stond vast dat Moskou de schuld moest krijgen en Kiev gespaard moest worden.”
‘Het MH17-bedrog’ van Eric van de Beek verschijnt deze maand en is te bestellen via: ericvandebeek.nl/MH17.html. In de komende weken brengen wij nog een aantal onthullende vervolgverhalen gebaseerd op zijn boek.
