Het was 2012 en opeens was hij daar: Eliot Higgins alias Brown Moses. Vrijwel van de ene op de andere dag groeide de toen 33-jarige werkloze Brit uit tot een mediafenomeen. De pers overlaadde hem met lof vanwege het blog dat hij verzorgde over de oorlog in Syrië. Was dat omdat Higgins zich waagde in de door terreurgroep Al Qaida en vrienden ingenomen stad Aleppo of op andere plekken die door westerse verslaggevers angstvallig werden gemeden? Was het vanwege kennis van het land of van wapensystemen? Niets van dit al. Higgins sprak geen Arabisch en een wapendeskundige was hij ook al niet. “Vóór de Arabische lente wist ik niet meer over wapens dan de gemiddelde Xboxbezitter”, zei hij in een interview dat op 21 maart 2013 verscheen in de Britse krant The Guardian. “Ik had geen andere kennis dan wat ik had geleerd van Arnold Schwarzenegger en Rambo.”
Het verslag dat Higgens uitbracht over de oorlog in Syrië deed hij vanuit zijn huiskamer door video’s te bekijken op internet. Maar de Britse pers smulde ervan. Hoe was dit mogelijk? Hoe kon Higgins van de ene op de andere dag uitgroeien tot een gezaghebbende bron over Syrië voor Britse media, die zelf beschikten over oorlogsverslaggevers in de regio? De bevindingen van Higgins sloten naadloos aan bij wat de Britse autoriteiten en systeempers graag wilden horen: het verhaal van de ‘gematigde rebellen’ die een edele strijd voerden tegen ‘dictator’ Assad, die zijn eigen volk vergaste en bestookte met vatenbommen. Zwart-wit dus, met niet of nauwelijks aandacht voor de koppensnellerij en overige gruweldaden van de ‘gematigde rebellen’ en hun broodheren in het Westen, Israël en het Midden-Oosten.
Op 15 juli 2014 begon Higgins een nieuw project: Bellingcat. De ramp met vlucht MH17, die twee dagen daarna plaatshad, stelde Higgins in staat een vliegende start te maken met zijn nieuwe website. De Oekraïense geheime dienst SBU begon al een paar uur na de ramp met de publicatie van telefoontaps en beeldmateriaal waaruit zou moeten blijken dat de pro-Russische rebellen betrokken waren geweest bij het neerhalen van het vliegtuig. Higgins en zijn netwerk sprongen er meteen bovenop. Zij pretendeerden na een paar dagen al precies te weten wat er gebeurd was: MH17 was neergehaald met een raket die was afgevuurd vanuit rebellengebied met een uit Rusland aangevoerde Buk-installatie. De mogelijkheid dat Oekraïne schuldig was aan de ramp verdween zo snel uit het zicht. Met de hulp van Bellingcat bereikte de SBU waarop het had ingezet: een westers publiek dat ervan overtuigd was wie de daders waren, nog voordat er een strafrechtelijk onderzoek van de grond was gekomen.
Bellingcat wierp zich in het MH17-dossier op als hulpsheriff. Het publiceerde niet alleen de bevindingen van het eigen onderzoek, het stuurde deze bovendien gevraagd en ongevraagd naar het Joint Investigation Team (JIT), dat het strafrechtelijk onderzoek leidde naar de vliegramp. Niet bepaald het gedrag dat doet denken aan een traditionele journalistieke organisatie. Echte journalisten zien het niet als hun taak politie en justitie te helpen. Ze zien het als hun taak die kritisch te volgen.
Bellingcat begon als een Britse organisatie, met een Limited (afgekort: Ltd.) als ondernemingsvorm. De website wordt sinds 2018 aangestuurd via een in dat jaar opgerichte Nederlandse stichting. Stichting Bellingcat had, volgens het laatste jaarverslag, in 2022 ruim 3,6 miljoen euro aan inkomsten. Een aanzienlijk deel van de financiering komt de laatste jaren uit Nederland. Zo ontving Bellingcat in 2019 een half miljoen euro van de Nationale Postcodeloterij om een kantoor te openen in Den Haag. In 2021 en 2022 kwamen daar nog 666.667 en 333.333 euro bij van deze loterij, die zich overigens voor het behoud van haar vergunning gedwongen ziet te doneren aan doelen die de Nederlandse staat als “goede doelen” beschouwt.
Hoeveel er van de 3,6 miljoen aan inkomsten over 2022 precies uit Nederland kwam, is onduidelijk. Uit het jaarverslag van Bellingcat blijkt dat er veel gedoneerd wordt door non-profit instellingen (674.442 euro) en bedrijven (383.365 euro) die anoniem willen blijven. Van individuen ontving Bellingcat in 2022 in totaal 831.537 euro. Ook van de 439.140 euro aan inkomsten uit workshops is onbekend welk deel gegenereerd is in Nederland.
Van de organisaties en bedrijven die bij naam genoemd worden in het jaarverslag over 2022 haalde Bellingcat de grootste bedragen binnen via respectievelijk Custom House Financial LTD (484.545 euro), Nationale Postcodeloterij (333.333 euro), Europese Unie (162.703 euro), Limelight Foundation (120.000 euro), NEF/Civitates (115.000 euro), Zweedse Postcodeloterij (95.066 euro), Adessium Foundation (90.000 euro), Sigrid Rausing Trust (89.253 euro) en National Endowment for Democracy (87.041 euro).
De gulste gever, Custom House Financial LTD, is een Brits bedrijfsonderdeel van de Amerikaanse financiële dienstverlener Western Union, dat op 4 juli 2023 van naam veranderde en thas Convera UK Limited heet. De Andere Krant heeft Bellingcat vragen voorgelegd over het jaarverslag, maar ontving geen enkele reactie. Ook Convera UK Limited reageerde niet.
Bellingcat wordt al jarenlang gefinancierd door de Amerikaanse overheid. Deze financiering verloopt via National Endowment for Democracy (NED). Higgins verklaarde op 10 oktober 2018 op Twitter dat Bellingcat voor de helft gefinancierd werd door NED, het OSF van George Soros, Adessium en “een klein bedrag van Pax for Peace”. In 2021 ontving Stichting Bellingcat nog 212.229 euro van NED. In het daaropvolgende jaar een stuk minder: 87.041 euro. Medeoprichter van de NED, Allen Weinstein, verklaarde in The Washington Post van 22 september 1991: “Veel van wat we vandaag doen, werd 25 jaar geleden nog heimelijk gedaan door de CIA”. Higgins was van 2015 tot en met 2019 als senior fellow verbonden aan Navo-lobbyclub Atlantic Council.
“We vinden dit geweldig”, zei ex-CIA-hoofd Marc Polymeropoulos over Bellingcat in een interview van 17 december 2020 in het Amerikaanse blad Foreign Policy. “In plaats van zelf dingen op te lossen of je zorgen te maken over classificatieproblemen, kun je gewoon naar hun werk verwijzen.”
De door de Britse overheid heimelijk gefinancierde organisatie Integrity Initiative inventariseerde in juni 2018 wie behulpzaam konden zijn bij de bestrijding van wat het beschouwt als “Russische desinformatie”. Er rezen daarbij twijfels over Bellingcat, blijkt uit een vertrouwelijk document dat op 25 maart 2019 werd gepubliceerd door Anonymous. “Bellingcat is enigszins in opspraak geraakt,” stelde Integrity Initiative vast. “Dit omdat Bellingcat zelf desinformatie verspreidt, maar ook omdat ze bereid zijn rapporten te leveren aan iedereen die daarvoor betaalt.”
In december vorig jaar publiceerde De Andere Krant een artikel waarin wij de vraag opriepen of Bellingcat samenwerkt met de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV). Dit naar aanleiding van een e-mail van de NCTV, waarin een artikel van Bellingcat onder de aandacht werd gebracht van diverse ministeries binnen een uur na publicatie. De e-mail was verkregen via een beroep op de Wet open overheid (Woo) door onderzoeker Cees van den Bos. Kamerlid Pepijn van Houwelingen van Forum voor Democratie heeft minister Dilan Yeşilgöz van Justitie en Veiligheid op 2 februari 2024 vragen gesteld naar aanleiding van de NCTV e-mail. Zij antwoordde op 25 maart dat Bellingcat het artikel niet ter inzage heeft gegeven aan de NCTV en er verder ook geen samenwerking is geweest tussen de NCTV en Bellingcat bij de totstandkoming van het artikel. Op de vraag van Van Houwelingen of Bellingcat in contact staat met de NCTV en andere overheidsinstellingen, reageerde de minister minder stellig: “Voor zover mij bekend is er geen sprake van structureel contact tussen de Rijksoverheid en Bellingcat”.
