Eline Zeilmaker, de senior legal officer van Milieudefensie in de befaamde zaak tegen Shell, waarbij de rechter in 2021 oordeelde dat het energieconcern zijn CO2-uitstoot met 45 procent moet terugdringen, lanceerde eind februari een dertienstappenplan voor internationale juristen. Op de internetpagina climatecase.milieudefensie.nl staat stapsgewijs met juridische artikelen uitgelegd hoe zij bij de rechtbank in Den Haag won van de koninklijke oliegigant. De Shellzaak dient zo als internationaal voorbeeld, voor groeperingen die klimaatzaken willen aanspannen.
Het initiatief van Milieudefensie sluit naadloos aan op de oprichting van de stichting Recht voor Klimaat op 7 februari door Zuidas-advocaten. Beide initiatieven passen in een internationaal juridisch-activistisch klimaatoffensief. Volgens de Climate Litigation Database die de Columbia Law School in New York bijhoudt sinds 2011, zouden nu al 891 klimaatgerelateerde zaken zijn gevoerd of nog lopen.
De overwinningen van Milieudefensie op Shell en van Urgenda op de Nederlandse staat (in 2015), zijn zo baanbrekend dat ze als voorbeeld voor andere juridisch activisten in de internationale top 5 prijken. Deze zaken inspireerden onlangs nog Greenpeace Italië om op 19 februari een proces te starten tegen energiebedrijf Eni bij de civiele rechtbank in Rome. Greenpeace baseert zich op nieuwe Europese regulering (Anti-SLAPP) voor de bescherming van inspraak van milieuclubs om toegang tot die rechtbank te krijgen. Net als Milieudefensie baseert Greenpeace zich bij deze zaak op de mensenrechten, die dankzij Eni’s activiteiten in het geding zouden zijn. Greenpeace claimt twaalf burgers te verdedigen die zich door ‘de klimaatcrisis’ getroffen voelen.
Alle aanspraak op mensenrechten verhult echter dat juist burgers de rekening krijgen van klimaatzaken, stelt Meike Terhorst van Koopman Advocaten. Zij werkte in 2020 nog als jurist voor Milieudefensie bij de vergeefse lobby tegen het Canadees-Europese vrijhandelsverdrag CETA. Op de winst van Urgenda volgde in 2022 een extra Rijksuitgave van 35 miljard euro aan ‘klimaat’, die door belastingbetalers moet worden opgebracht, merkt zij op.
Ook de Shellzaak zal grotendeels ten laste komen van burgers, stelt Terhost. Het door de rechtbank in Den Haag aan Shell opgelegde CO2-reductiedoel voor 2030 komt namelijk vooral op het conto van gebruikers van Shellproducten. Slechts 15 procent van de CO2-emissies van Shell komen direct voor rekening van haar eigen activiteiten. De rest valt onder zogenaamde ‘scope 3-emissies’, bijvoorbeeld van automobilisten die Shellbrandstof tanken. De rechtbank bleef vaag over hoe die uitstoot moet worden weggepoetst door Shell. “Zo kan niet Shell, maar de gebruiker, dus de burger, via een omweg worden aangepakt”, zegt Terhorst. “Burgers hebben niet zomaar een CO2-loos alternatief vervoer.”
Een schijnbaar vanuit ‘burgers’ opgestarte klimaatzaak keert zo “als een boemerang terug in het gezicht van die burger”. Het gaat niet alleen om directe financiële consequenties. Gerechtelijke uitspraken bieden ook weer een opening voor extra klimaatmaatregelen van de overheid. “Met zo’n rechterlijke uitspraak creëer je bijvoorbeeld een rechtsbasis voor persoonsgebonden CO2-budgetten en voor het meten van een persoonlijke CO2-voetafdruk.”
Terhorst vindt het onverteerbaar dat de rechter meegaat met het idee dat clubs als Milieudefensie en Urgenda de burgers vertegenwoordigen. Het actiebudget van Milieudefensie van 20 miljoen euro bestaat voor meer dan de helft uit overheidssubsidies. Urgenda ontstond in 2007 als actiegroep zonder leden en wordt gefinancierd door de overheid en de Postcode Loterij. Topgeldschieter van de Britse partner van Urgenda, Client Earth, is het Children’s Investment Fund van de Londense miljardair Chris Hohn. Daarnaast is ook de Postcode Earth Trust een belangrijke geldschieter. Dat is het Britse exportproduct van Postcode Loterij-miljardair Boudewijn Poelmann. Niettemin beriep de actiegroep zich op een publiek belang dat werd geschaad.
Ondertussen hebben de overheden en de multinationals die de zaken ‘verliezen’ weinig last van de uitspraken. Hetzelfde kartel van banken en energiemultinationals dat olie verkoopt, kan ook profiteren van klimaatwetten, stelt Terhorst. Die dwingen bedrijven en overheden duizenden miljarden euro’s uit te geven. Kansen genoeg voor een bedrijf als Shell, dat bijvoorbeeld enorme subsidies binnenhaalt voor zijn ‘investeringen’ in offshore windparken.
“Het klimaatbeleid heeft een heel nieuw corporate verdienmodel gecreëerd”, zegt Terhorst. Een voorbeeld hiervan is klimaatgoeroe Al Gore. Op 21 februari lanceerde hij bij het World Economic Forum een voorstel om jaarlijks 5000 miljard dollar investeringen te doen in ‘klimaat’ tot 2030. Dat zijn bestedingen waar zijn geldfirma Generation Investment Management garen bij spint. Hij richtte die firma op samen met een bankier van Goldman Sachs.
Met alle subsidies en miljardairsfondsen, lijken de vroegere grassroots-clubs dus ingekapseld te zijn voor een elitaire agenda. “De meeste medewerkers van Milieudefensie doorzien nog niet het dubbelspel dat gespeeld wordt”, stelt Terhorst, die recent het bestuur van de club verliet. “Ze geloven echt met iets goeds bezig te zijn en kunnen zich dit niet voorstellen. Al zijn er ook mensen die het wel degelijk moeten doorzien.” Eline Zeilmaker van Milieudefensie reageerde niet op de vraag of zij werkt als gecontroleerde oppositie van een kartel.
